Aileler İçin DEHB Rehberi: Tedaviden Akademik Başarıya
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar, aşağıdaki belirtileri ve durumları akranlarına göre daha sık ve yoğun yaşayabilirler:
• Çalışmasına rağmen derslerde başarısızlık.
• Hareketlilik, sık yaralanma, sık kaza.
• Ödevlerini hep son ana bırakma, programlara uyamama.
• Anne babaya ani ve gereğinden fazla tepki verme, öfke.
• Akran ilişkilerinde zorlanma ve okula uyum problemleri.
• Sınavları zamanında yetiştirememe.
• Bağımlı davranışlara eğilim (internet, oyun, sosyal medya vb.)
DEHB’si Olan Çocuğumla Nasıl İletişim Kurmalıyım?
1. Sabırlı olun: DEHB’li insanların dikkat ve odaklanma becerileri sınırlı olabilir. Bu nedenle,
onlara verdiğiniz talimatları anlamaları biraz daha uzun sürebilir. Sabırlı olun ve talimatları
açıklayıcı bir şekilde verin.
2. Açık iletişim kurun: DEHB’li insanlar, uzun cümleleri anlamakta zorlanabilir. Art arda birkaç
görev verildiğinde bunları uygulamakta zorlanır. Açık ve net bir şekilde konuşun, olabildiğince
öz ve direkt.
3. Konuşmak için doğru zamanı seçin: DEHB’li insanların dikkat dağıtıcı faktörlerle başa
çıkmaları zordur. Dikkatlerini dağıtan faktörler varken size anlamaları zorlaşır. Örneğin onunla
okula yetişmeye çalıştığı esnada konuşmaya çalışırsanız, cevap almama ihtimaliniz yüksektir.
Bunun yerine o akşam yemeğini yerken yanına gidebilirsiniz.
4. Sınırları netleştirin: DEHB’li insanlar sınırları anlamada zorluk yaşayabilirler. Net sınırlar
koymak, onların neyin doğru olduğunu anlamalarına yardımcı olabilir. Örneğin ‘akşam saat
8’de evde olmuş ol’ komutu, ‘akşam çok geç kalma’ demekten daha iyi olacaktır.
5. Pozitif takviye sağlayın: DEHB’li insanların kendilerine güveni az olabilir. Başarılarına yönelik
pozitif geri bildirimler ve takdir edici sözler, kendilerine olan güvenlerini artırır. Ayrıca DEHB’li
insanlar bu şekilde motive edildiklerinde, DEHB’si olmayanlara kıyasla çok daha yüksek
performans artışı gösterir.
DEHB Nasıl Tedavi Edilir?
Günümüzde maalesef DEHB’yi tamamen ‘geçiren’ herhangi bir yöntem yok. Ancak bu tanının
olumsuz etkisini azaltmak için yönetmek mümkün. Bunun içinse farklı yöntemlerin bir arada
kullanılması en iyi sonucu veriyor:
1. İlaçlar: Bazı stimulan ilaçlar, beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırarak DEHB
semptomlarını azaltır. Örnek olarak metilfenidat (Ritalin) ve deksamfetamin (Adderall)
verilebilir. Ayrıca stimülan ilaçlara cevap vermeyen veya yan etkileri olan kişiler, non-stimulan
ilaç grubundan faydalanabilir. Örnek olarak atomoksetin (Strattera) ve guanfasin (Intuniv)
verilebilir.
2. Davranış terapileri: Bu terapiler, DEHB semptomlarını kontrol etmek ve öğrenme becerilerini
geliştirmek için kullanılır. Örnek olarak bilişsel davranışçı terapi, ebeveyn danışmanlığı ve
okulda destek hizmetleri verilebilir.
3. Diyet: Bazı çalışmalar, omega-3 yağ asitleri ve krill yağı ile magnezyum gibi besin
takviyelerinin DEHB semptomlarını azaltabileceğini öne sürmektedir. Ayrıca, yüksek şeker ve
işlenmiş gıdaları azaltmak gibi diyet değişiklikleri de semptomları azaltır.
4. Egzersiz: Düzenli egzersiz, DEHB semptomlarını azaltmakta oldukça etkilidir. Egzersiz,
beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırarak DEHB semptomlarını kontrol altına almaya yardımcı olur.
Akademik Performans
DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) olan öğrenciler, özellikle dikkat ve konsantrasyon
sorunlarıyla başa çıkmakta zorlanabilirler. Aşağıdaki öneriler, DEHB’li öğrencilerin öğrenme sürecinde
başarılı olmalarına yardımcıdır.
1. Rutin oluşturun: DEHB’li öğrencilerin, öğrenme ve çalışma saatlerinde rutin oluşturmaları ve
her gün aynı saatte çalışmaları, konsantrasyonlarını artırır. Ayrıca DEHB’li çocuklar çoğunlukla
sabahları çok daha iyi odaklanır. Saatler ilerledikçe ise bu kabiliyet yavaş yavaş azalır. Çocuğun
daha zorlandığı derslere sabah erken bir vakitte çalışması, akşam ise bu kadar bilişsel güç
istemeyen görevleri yerine getirmesi; rutin planı hazırlarken akıllıca olabilir.
2. Kısa öğrenme aralıkları planlayın: Kısa öğrenme aralıkları, dikkat eksikliği yaşayan
öğrencilerin dikkatlerini sürdürmelerine yardımcı olur. Öğrencilerin belirli bir süre boyunca
çalıştıktan sonra kısa bir mola vermeleri, yenilenmelerine ve dikkatlerini tekrar toplamalarına
yardımcıdır. Bu molalarda ekran kullanmamak iyi olacaktır. Bunun yerine kısa bir dolaşma, biri
ile sohbet etme yahut bir çay alıp içme gibi aktivideler daha uygundur.
3. Görevleri küçük parçalara ayırın: Büyük görevler, DEHB’li öğrencilerin konsantrasyonlarını
kaybetmelerine neden olur. Görevleri küçük parçalara ayırmak, öğrencilerin görevleri
tamamlamalarına ve başarılı hissetmelerine yardımcı olur.
4. Dikkat dağıtıcıları azaltın: Öğrencilerin çalışma ortamında dikkat dağıtıcı faktörleri azaltmak,
öğrencilerin dikkatlerini odaklamaları için önemlidir. Öğrencilerin özellikle de ders çalışmaları
gereken sürede telefonlarından, televizyondan ve sosyal medyadan uzak durmaları önerilir.
5. Düzenli ve yapılandırılmış bir ortam sağlayın: DEHB’li bir çocuk, düzenli ve yapılandırılmış bir
ortamda daha iyi performans gösterir. Etrafın toplu olması, masanın üzerinde yalnızca gerekli
şeylerin bulunması önemlidir.
Görev Bilinci
DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) aslında bir öz düzenleme güçlüğüdür. Yani DEHB’li
bireyler duygularını düzenlemede, dikkatlerini kontrol etmede, günlerini organize etmede ve genel
bir düzeni sürdürmede zorluk yaşar. Bunun bir sonucu olarak da dışarıdan unutkan, umursamaz,
dağınık ve sorumsuz görünebilirler. Ancak organizasyondaki bu eksiklik onların böyle olmayı tercih
etmelerinden değil, tersini yapamamalarından kaynaklıdır. Bu konuda onlara yardımcı olmak için bazı
şeyler yapabilirsiniz:
1. Çocuğunuzun zamanını planlayın, görevlerini ve sorumluluklarını açıklayın ve ona bir
rutin sağlayın.Rutinler, DEHB’nin düzenlenmesi için oldukça yardımcıdır.
İşte örnek bir rutin:
Her sabah 8’de uyanıp kahvaltı etmek, hafta sonu ise kahvaltıdan sonra bir çay içip
önce A ve sonra B dersine çalışmak, ardından çöpleri çıkarmak ve sonrasında serbest
zaman geçirmek.
Böyle bir rutin, kişiyi sürekli ne yapacağına karar vermekten kurtarır. Sabit görevler
(örneğin öğle yemeğinden sonra çöpleri çıkarmak yahut her akşam çiçekleri sulamak)
geri kalan hayatı programlamaya yardımcı birer demirbaş olur. Bu düzen kişiyi
sakinleştirir ve elbette ki üretkenliği oldukça artırır.
2. Görevlere odaklanma yardımcı olacak ortamlar yaratın. Bu ortam, salonda çalışmaya
adanmış bir köşe olabilir. Burada çalışan başka kişilerin olması da işi kolaylaştıracaktır.
Sakin bir müzik, yahut tekrarlayan hareketlerin çalışmaya eşlik etmesi faydalı olabilir.
Bu alanda çeldiricilerin olmaması önemlidir, örneğin telefonlar dışarıda bırakılmalıdır.
Yahut beyaz ışık göz alıcı olduğundan, sari ışık tercih edilebilir.
Daha detaylı bilgi için başvurabileceğiniz bir kitap:
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Anne Baba- Öğretmen Elkitabı (Dr. Özlem Sürücü)
Uzman Klinik Psikolog Zeynep Peker
Çocuk, ergen, yetişkin psikoterapi
Doç. Dr. Çağatay Uğur Muayenehanesi – Ankara
