Çocuklara Nasıl Sınır Çizeriz?
Hayatta hepimizin, uymak istemese dahi uyduğu sınırlılıklar vardır. Sabahları ne kadar yorgun olsak da işe gitmemiz gerekebilir, bir konuşmayı gerçekten çok tatsız olacağını bile bile yapmamız gerekebilir. Bu durum aslında her yaşta geçerlidir. Ancak elbette ki çocukken bir şeyleri yapmak zorunda olduğumuzu öğrenip yapmaya başlamak, ileride yetişkin hayatını oldukça kolaylaştıran bir becerinin kazanılması anlamına gelir.
Hepimiz, kaç yaşında olursak olalım bu sınırlara uymakta zorlanırız. Bu son derece doğaldır. Ancak çocuklar, bu bilginin onlarla paylaşılmasına ihtiyaç duyarlar. Hayatta seçimlerimiz olduğunu ve yaptığımız her şeyin sonucu olduğunu onlara hatırlatmak bu yüzden önemlidir. Yaptıkları şeylerin sonucu olarak bir şeylere hak kazandıklarını yahut yapmadıkları için bir haklarını kaybettiklerini öğrenirlerse, seçim yapıp sonuçlarına katlanarak yaşamayı öğrenmeleri daha kolay olur.
Bunun için, Çocuk Merkezli Oyun Terapisi ekolünün kurucusu Gary Landreth, kendi çocukları ile birlikte deneyerek bir formülasyon geliştirmiş ve bunu yıllarca hem klinik uygulamasında kullanmış, hem de halka ve profesyonellere bu alanda eğitimler vermiştir. Çocukların kurallara uyması için mantığını, yahut en azından bunun onlar için doğru şey olduğunu söyleyerek uymalarını beklemek pek de yeterli olmayabilir. Bunun yerine onların seçim yapıp sonuçlara katlanmayı deneyimleyerek öğrenmeleri çok daha etkili bir yöntem olacaktır.
Landreth, ilk adımın çocuğun duygusunun ona yansıtılması olduğunu söyler. Bu, çocuğun anlaşılmış hissetmesi ve kuralın tepeden inmediğini algılaması için oldukça önemlidir. Örneğin kendisi, “Sınırlar ve Kurabiyeler” isimli konuşmasında arabada sürekli kavga eden ergenlik dönemindeki iki çocuğuna, “Şu anda çok sinirli olduğunuzu ve kavga etmeye devam etmeyi gerçekten çok istediğinizi biliyorum” diyerek sınır çizmeye başladığını anlatır.
Sonrasında ise onlara, bunun sonuçları olduğunu hatırlattığı kısım gelir. Burada, arabada sürekli kavga etmenin yapılmaması gereken bir şey olduğunu vurgulamak istemektedir. Bunu sakin ve kesin bir şekilde yapmak, her zaman mümkün olmamakla birlikte daha iyi olacaktır. Kural, “zaten herkesin bildiği bir gerçek” gibi paylaşılmalıdır. Örneğin kendisi “Bu araba kavga etmek için değil” diyerek bunu yapar. Bu, arabanın kavga etmek için olup olmadığı konusunun tartışmaya kapalı ve herkesin bilip uyduğu bir kural olduğu hissini vermek içindir.
Sonrasında iş, seçenekleri açıklama kısmına gelir. “Şu anda çok sinirli olduğunuzu ve kavga etmeye devam etmeyi gerçekten çok istediğinizi biliyorum, ancak bu araba kavga etmek için değil” diye başladığı konuşmasına, “Şu an kavga etmeyi bırakmayı seçebilirsiniz. Yahut kavga etmeye devam edip, akşam sevdiğiniz diziyi izlememeyi seçebilirsiniz.”
Kendisi bu noktada önemli olanın çocukların kendi davranışları sebebiyle dizi izleme haklarını kaybettiklerini anlamaları olduğunu söylemektedir. Konuşmasında “Ben olsaydım elbette ki onların diziyi izlemelerini seçerdim” der. Ancak bu noktada o da çocuklarının gece dizi izlemesindense onlara sınırları öğretmeyi daha kıymetli bularak aslında bir seçim yapmaktadır.
Sonrasında ise konulan sınıra uymak çok önemli olacaktır. Bu sebeple konulan kuralların gerçekten uygulanabilmesinin sizin açınızdan da rahat olması çok önemlidir. Bu yüzden de ufak sınırlar koyarak işe başlamak, bunun zaman alacak bir süreç olduğunu ve sizin de bu süreçte zorlanabileceğinizi aklınızda bulundurmak iyi olacaktır. Ancak her yaşta çocuk (ve hatta insan), yolda zorlansa dahi sınırlara uyumlanmayı öğrenme potansiyeline sahiptir. Sabırla ve ufak adımlarla, deneye yanıla gidecek bu sürecin tüm aile için daha iyi sonuçlanacağını düşünmek, umutsuzluğa kapıldığınız durumlarda size yardımcı olabilir.
Landreth, kızlarının iki hafta boyunca dizi izlemediğini ve kavga etmeye de devam ettiklerini anlatır. İki hafta boyunca arabada kavga devam etmiş ve Landreth yukarıda bahsedilen şekilde onlara sınır koyup uymalarını beklemiştir. Zaman zaman kızlar sınırı duyduklarında kavga etmeye devam etmiş, sonrasında eve gidince dizi izleyip izlemeyeceklerini sormuş, Landreth ise “kavga etmeye devam etmeyi seçtiğinizde, dizi izlememeyi seçmiş oldunuz” şeklinde hatırlatma yapmıştır.
Uzman Klinik Psikolog Zeynep Peker
Çocuk, ergen, yetişkin psikoterapi
Doç. Dr. Çağatay Uğur Muayenehanesi – Ankara
