HAYALİ ARKADAŞLIK NEDİR ?
Hayali arkadaşlık çocuğun korktuğu, endişelendiği, eğlendiği anlarda oyunlarının içerisinde duygu ve düşüncelerini paylaşabildiği zihinsel imgedir. Bu arkadaş çocuktan çocuğa değişebilen, çocuğun sevdiği bir filim karakteri, bir kitap kahramanı, bir hayvan ,bir nesne, bu bir bitki yada çocuğun hiç tanımadığı görmediği tamamen kendi zihninden ürettiği bir kişi olabildiği gibi çocuğun çok sevdiği ve tanıdığı bir kişi veya nesne varlıkta olabilir…
Çocuk hayali arkadaşına bir isim verir. Hatta ona duygu düşünce ve rollerde yükleyebilir. Bu duygu düşünce ve roller aslında çocuğun kendisine aittir.
Çocuklar hayali arkadaşları ile kendi dünyasından olup bitenle ilgili ilesine veya çevresine bilgiler verebilir. Hayali arkadaşını kullanarak arkadaşlarını, hayvanlarını kardeşlerini, yaramazlıklarını öyküleştirerek yaşantısını anlatır. Yaşadıklarını ve benzerlerini başka çocuklarında yaşadığı düşüncesi çocuğu rahatlatır. Ancak çevresindeki aile bireylerinin bu öykülere vereceği tepkiler ise çocuğun kendisini daha iyi hissetmesine ve daha kötü hissetmesinde neden olabilir.
Çocuklar başa çıkamadığı. Üstesinden gelemediği korku, kaygı, stres ve korkuları ile başa çıkmak için hayali arkadaşı ile oyunlar oynar, sohbet eder, masada yemek yer tuvalete gider, yemek yedirir, tuvaletini yaptırır. Hatta uykusunun geldiğini düşünüp yatırır, üşüdüğünü düşündüğü için üstünü örtebilir.
ÇOCUKLAR NEDEN HAYALİ ARKADAŞA İHTİYAÇ DUYARLAR?
Hayali arkadaşlar, çocuğun yaratıcılığını ve hayal gücünü desteklerken aynı zamanda duygularını ifade etmesine, sosyal becerilerini denemesine ve kontrol duygusu geliştirmesine yardımcı olur. Özellikle yalnızlık hisseden ya da kardeşi olmayan çocuklar için bir eşlikçi işlevi görebilir, büyük değişim ve stres dönemlerinde ise güven verici bir başa çıkma mekanizması olarak ortaya çıkabilir. Çocuk bu süreçte paylaşma, sır tutma, anlaşmazlık çözme gibi sosyal deneyimleri güvenli bir şekilde prova eder ve kendi kurallarını koyarak dünyasında söz sahibi olduğunu hisseder. Çoğu durumda hayali arkadaşlık sağlıklı bir gelişim göstergesidir ve zamanla kendiliğinden kaybolur; ancak çocuğun bu duruma aşırı bağımlı olması, gerçek sosyal ilişkilerden kaçınması veya yoğun kaygı ve travma belirtileri göstermesi halinde bir uzmandan destek almak faydalı olabilir.
DAHA ÇOK HANGİ ÇOCUKLARDA SIK GÖZLENİR
Çocuklardaki Hayali arkadaşlığın 2-7 yaş aralığındaki tüm çocuklarda görülebilir. Gözlenme sıklığı bazı durumlarda daha fazla olabilir.
- Ailesi veya çevresi tarafından dışlanan arkadaşlık kurma ortamından uzak kalan çocuklar.
- Yaşının üstünde sınırsız bilgisayar, televizyon, tablet, telefon gibi dijital ekrana maruz kalma süresi sınırlı olan çocuklar
- Ailenin İlk ve tek büyüyen çocuklar. (kardeş veya akran yokluğu)
- Sosyalleşme imkânı olamayan ancak sosyal yönü güçlü olan çocuklar
- Yalnız kalan, okula gitme yaşı gelmemiş, okul öncesi eğitime başlamamış, yaşadığı çevrede arkadaşı olmayan çocuklar.
- Aşırı kaygılı, korumacı ebeveyn tutumları ile yaşayan çocuklar
- Yeni bir kardeşin doğumu, taşınma, yas, travma gibi durumlarda stres yaşayan çocuklar.
- Aile içerisinde baskıcı, otoriter, umursamaz ilgisiz ebeveyn tutumları ile yetişen çocuklar
- Sosyal ortam ve sosyal ilişkilerin sınırlı olduğu durumlarda büyüyen çocuklar
KAÇ YAŞ ARALIĞINDA HAYALİ ARKADAŞ NORMAL KABUL EDİLMELİ?
Hayali arkadaşlık sembolik oyunların başladığı ,dil becerisinin geliştiği kendini sözel olarak ifade etmeye başladığı 2 yaşta ortaya çıkabilir.2-7 yaş aralığında sıklıkla veya ara ara çocuklarda hayali arkadaşlık görülebilir.
Çocukların gerçek arkadaşlıkları oluşmaya başladığında hayali arkadaşının ortaya çıkma sıklığı azalır. Ancak çocuk yalnız kaldığında yada kendisini ifade etme ortamları bulamadığında hayali arkadaşları ile bağı artar. Kimi zamanlarda ise özellikle günümüz çağı çocuklarda bu gerçek arkadaşlığın yerini tablet, telefon, televizyon gibi dijital arkadaşlıklar, oyunlar ile bu ihtiyacını ekran aracılığı ile karşılamaya çalışmaktadırlar. Ekran ile çocuk interaktif etkileşim kuramadığı, sosyalleşemediği ve hayal dünyasının gelişimini engellediği için olumsuz etkilenmektedir u sebeple çocuklardaki ekran maruziyeti çocukluk dönemlerinde sınırlı, yaşına uygun ve kontrollü olmalıdır. Çocuklardaki hayali arkadaşlık gerçek arkadaşlıkların oluşmaya başlanası ile birlikte 6 yaştan sonra yavaş yavaş kendiliğinden kaybolur ya da çocuk tarafında arkadaşının tatile, uzun bir yolculuğa çıktığı tekrar dönmeyeceği ifade edilebilir. Ancak çocuğun 2-7 yaş aralığın neden bu arkadaşlığa ihtiyaç duyduğu profesyonel olarak değerlendirilmeli gerekli önerilere uyulmalı, hayali arkadaşı 6-7 yaştan sonra hala devam ediyorsa mutlaka profesyonel destek alınmalıdır.
HAYALİ ARKADAŞ EDİNMENİN ÇOCUĞA SAĞLADIĞI YARALAR
Çocuk hayali arkadaş ile dünyasında pek çok açıdan iyileştirici ve destekleyici rol oynar. Çocuk hangi konu ile ilgili hayali bir arkadaşa ihtiyaç duyuyorsa o ihtiyacını karşılar
- Çocuğun yaşantısındaki zorlukla başa çıkma becerilerini geliştirir
- Çocuğun hayal gücünü geliştirir
- Çocuğun korkularını, kaygılarını ve olumsuz deneyimlerini ifade etmesini destekler .
- Çocuğun daha kolay sosyalleşmesini ve daha az içe kapanmasını sağlayabilir.
- Çocuğun saldırganlık öfke veya pasif agresif davranışlarının daha az görünmesininse yardımcı olur.
- Çocuğun Paylaşma, uyum içinde olmayı öğrenmesine yardımcı olur.
- Çocuğun özgüvenli girişken davranışlar göstermesine yardımcı olur.
- Çocuğun Empati becerisini geliştirerek kurabilir başkalarının isteklerine ve duygularına saygı duymayı öğrenmelerine yardımcı olur.
- Çocuğun Dil kullanma becerilerini ve kelime hazinesini geliştirir
- Çocuğun Karar verme sorumluluk alma sebep sonuç ilişkilerini öğrenmek gibi kazanımlarda çocuğa katkı sağlar
- Çocuğun Uyku düzeni tuvalet eğitimi yeme gibi gelişim ve öğrenme evrelerinde çocuğun adaptasyonunu kolaylaştırır
- Çocuğun daha kolay rutinler oluşturmasına yardım eder.
- Çocuğun Kardeş kıskançlığı, boşanma, yas tutma gibi olumsuz deneyimlerde çocuğun başa çıkmasına yardımcı olır
- Çocuğun, yalnızlık böcek ,karanlık ,hayalet gibi varsa korkularını yenmesine yardımcı olur
- Hayali arkadaşla çocuk olumsuz duygu ve düşüncelerini sağlıklı yolla ifade etmeyi öğrenir
HAYALİ ARKADAŞLIKTA AİLE YAKLAŞIMI NASIL OLMALIDIR ?
Hayali arkadaşlığı aileler kabul etmekte zorlanabilir,yada bu arkadaşlığın çocukta bir sorununun habercisi olduğunu düşünerek çocuğun hayaline karşı çıkabilir,yok sayabilir,gerçek olmadığını ispat etmeye çalışabilirler. Bu arkadaşlığa kızarak yasaklar koyabiliyorlar. Ancak Hayali arkadaşlığa fırsat verildiğinde çocuğun iç dünyasını yansıtmasının en etkin yollarından birisidir.
Oysa aileler çocuğun arkadaşı ile ilgili anlattıklarını dikkatle dinlemeli, saygı duymalı. ilgi göstermeli, merak ettiğin ve inandığını çocuğa hissettirmelidir.Bu arkadaşı ile ilgili sorular sorarak tanımaya çalışmalıdır. Bu aynı zamanda çocuğun dünyasını keşfetmesinin yanında kendisini iyi hissetmesinde yardımcı olabilecektir. Çocuk yaptığı yanlışı yaşamış olduğu o kötü deneyimleri de hayali arkadaşının deneyimiymiş gibi anlatabilecektir.
Ör’’ Duvarı ben çizmedim arkadaşım GÜNEŞ çizdi .Kardeşimin oyuncağını Güneş kırdı ‘’Güneş yatağa çiş yaptı..’’ diyebilir. Aile çocuğa utandırma kızma gibi olumsuz yaklaşımda bulunmamalıdır. Çünkü Çocuk bu davranış ya da olan durumdan mutlu değildir. Bu Çatışmalarla başa çıkamadığı ve aile veya çevresinden gelebilecek tepkilerden korktuğu için Hayali arkadaşından destek almaktadır.
Ebeveynler erken yaştan itibaren çocukların sosyal yaşamlarını desteklemeli gerekirse neler yapmalıyız nasıl davranmalıyız ile ilgili profesyonel destek almalıdırlar. Çocukların gelişimlerini belirli zamanlarda düzenli bir şekilde mutlaka takip etmelidir.
Özellikle 7 yaş ve sonrasında hayali arkadaşı olan çocuklarınız varsa bir profesyonelden destek alınabilir. Daha fazla bilgi ve randevu için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Çocuk Gelişim Uzmanı & Oyun Terapisti
Elif ATALAY
Doç. Dr. Çağatay Uğur Muayenehanesi – Ankara
